Formatie 2025

Maak oplossingen op gebiedsniveau mogelijk

In het landelijk gebied komen uitdagingen op het gebied van stikstofreductie, voedselzekerheid, natuurherstel, waterkwaliteit en het tegengaan van verdroging en bodemdaling samen. Overheden, bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld kunnen op gebiedsniveau voor oplossingen zorgen. Maar we hebben – voor een integrale aanpak – hiervoor wel instrumentarium, financiering en beleidsruimte nodig.

Duidelijk, stabiel en voorspelbaar energie- en klimaatbeleid

Voor decentrale overheden, bedrijven en burgers en de investeringsbereidheid is duidelijk, stabiel en voorspelbaar
energie- en klimaatbeleid essentieel. Anders komt er niets terecht van de bouw van betaalbare woningen,
verduurzaming van bedrijven en het verkleinen van de energie-afhankelijkheid van andere landen. De internationale
situatie vraagt om een betrouwbare en weerbare energievoorziening

Vang klimaatverandering verantwoord op

De werkwijze om beter rekening te houden met water en bodem bij de inrichting van ons land moet voorop staan. Door water langer vast te houden, kunnen we langere periodes van droogte beter opvangen. Terwijl ons systeem clusterbuien beter moet aankunnen. Onvoldoende (drink)water bedreigt nieuwbouw, landbouw, natuur en economie. Een gezonde en weerbare natuur is van groot belang, ook om bijvoorbeeld effecten van klimaatverandering zoals toenemende natuurbranden te kunnen opvangen. Rijksmaatregelen en -budget zijn nodig om het systeem robuuster te maken.

Een robuust VTH-stelsel

Om urgente maatschappelijke opgaven binnen de fysieke leefomgeving op te lossen – zoals netcongestie, stikstofdossier en woningnood – is robuuste Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH) essentieel. Hiervoor zijn al belangrijke stappen gezet richting een robuust VTH-stelsel. Verdere verbetering en verhogen van de kwaliteit vraagt structureel €30 miljoen tot €60 miljoen van het Rijk en meer capaciteit.

Focus voor versterken concurrentievermogen

Wil het kabinet werk maken van innovatie, dan past het niet om op succesvolle stimuleringsregelingen als de MKB Innovatie en Topsectorenregeling (MIT) en op Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) te korten, zoals bij de begroting voor 2026 is beoogd. Terugdraaien is nodig. Het zet anders de rem op innovatie terwijl die juist in een krappere arbeidsmarkt nodig is om tot nieuwe oplossingen en aanpakken te komen.

Prioritering en geld voor ruimte voor economie

Voldoende ruimte voor economie is nodig om belangrijke transities te faciliteren. Met Rijk en gemeenten komen we tot een Uitvoeringsagenda. Dat vraagt van het Rijk duidelijke keuzes wat voor economie Nederland wil zijn. Met ondersteuning bij (financiële) risico’s die provincies lopen bij de aanpak van bedrijventerreinen en het vrijhouden van ruimte voor bedrijven en sectoren van nationaal belang.

Meer budget voor bereikbaarheid, out of the box denken

Het verkeer loopt op steeds meer plekken vast. Er is structureel meer budget nodig, voor onderhoud, vernieuwing en aanleg van infrastructuur. Andere vormen van bekostiging, zoals Betalen naar Gebruik, zijn mogelijk, op voorwaarde dat dit provincies niets extra’s kost. Beter benutten van bestaande infrastructuur en systemen heeft meer potentie en is belangrijk, zodat auto, fiets en OV elkaar naadloos aanvullen.

Toekomstbestendig en betaalbaar openbaar vervoer vraagt structureel meer geld

Goed en betaalbaar openbaar vervoer is essentieel voor de bereikbaarheid van stad en regio. Hiervoor is het nodig de huidige bezuinigingen op het OV terug te draaien. Daarnaast is het van belang ook te investeren in het OV om toekomstbestendig te zijn. De woninggroei maakt juist meer en hoogwaardig OV noodzakelijk. Net als investeren in vraaggestuurd OV, samen met doelgroepenvervoer en nieuwe vormen van deelmobiliteit.

Investeren in informatievoorziening in het fysieke domein

Om de beste oplossingen te vinden voor urgente maatschappelijke opgaven binnen de fysieke leefomgeving – zoals stikstofreductie, netcongestie en woningbouw – is een integrale en goede informatievoorziening op basis van kwalitatief goede data, evident. Het is noodzakelijk te blijven investeren in het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO), digitalisering VTH-stelsel, (decentrale) data en digitale informatieproducten.

Zorg voor structurele financiering en uitvoering van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie

De Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS), die breed inhoudelijk draagvlak heeft, vormt de basis voor vergaande samenwerking tussen overheden en dienstverleners op het gebied van digitalisering. In het licht van urgente ruimtelijke vraagstukken als de energietransitie en de woningbouwopgave is het essentieel om de NDS uit te voeren.

Maak cultuur toegankelijk voor iedereen, overal

Cultuur moet voor iedereen, overal in elke regio toegankelijk zijn. Provincies onderschrijven de ingrijpende vernieuwing van het cultuurbestel zoals de Raad voor Cultuur adviseert en willen gezamenlijk optrekken met gemeenten, de cultuursector en het kabinet om deze vernieuwing te realiseren. Met oog voor regionale spreiding van cultuurgelden.

Investeer in erfgoedparticipatie en de rol van erfgoed in de ruimte

Investeer structureel in erfgoedparticipatie en benut erfgoed als drager van de ruimtelijke kwaliteit en identiteit van Nederland. Erfgoed verbindt mensen met hun leefomgeving en versterkt de maatschappelijke betrokkenheid bij de grote ruimtelijke transities waar ons land voor staat. Werk met provincies samen aan een Rijksprogramma “Erfgoed in de Ruimte” dat participatie, identiteit en duurzaamheid verbindt.

Alle partijen, behalve Forum voor Democratie, geven aan dat er een stikstofprobleem is. De beweegredenen komen vrijwel overeen: er is stikstofruimte nodig voor woningbouw, landbouw, infrastructuur en/of natuurherstel. Daarnaast zijn vrijwel alle partijen het eens dat PAS-melders moeten gelegaliseerd worden.

De voorstellen waarmee de partijen de stikstofcrisis willen verhelpen, lopen uiteen. PVV, JA21, BBB, SGP en NSC willen de rekenkundige ondergrens verleggen naar 1 mol per hectare. Daarnaast zijn deze partijen tegen gedwongen uitkoop.

De PVV, VVD, CDA, JA21, BBB, FvD en de CU willen de kritische depositiewaarde schrappen als wettelijk stuurmiddel. GL/PvdA richt zich op gerichte uitkoop van piekbelasters en begeleiding naar extensieve landbouw. De SP en D66 richten zich op onnodige schaalvergroting. Geen megastallen, maar kringlopen op regionale schaal.

CDA, JA21 en de Partij voor de Dieren hebben speciale aandacht voor de provincies. Het CDA onderschrijft het ‘Bouwstenendocument Emissiereductie Landbouw’ van het IPO, de VNG, de Unie van Waterschappen, LTO en NAJK. Ze noemen het een belangrijke eerste stap die met het Rijk verder moet worden uitgewerkt. JA21 geeft aan dat er samen met de Ministeriële Commissie Economie en Natuurherstel (MCEN) gekeken moet worden naar het Bouwstenendocument. De Partij voor de Dieren geeft aan dat ingrijpende besluiten die nodig zijn om uit de natuurcrisis te komen niet langer bij provincies over de schutting worden gegooid.

GL-PvdA, CDA, FvD, DENK en de CU hebben als doelstelling om 100.000 woningen per jaar bij te bouwen, in lijn met de oproep van het IPO. De SP en Volt willen 1 miljoen woningen realiseren. De PVV, GL-PvdA, CDA, D66, SP, BBB, DENK, CU en NSC richten zich ook op de betaalbaarheid van woningen. Deze partijen willen (minimaal) 30% sociale huur.

In onze inbreng aan de partijen hebben we opgeroepen tot sneller, goedkoper en duurzamer bouwen. De focus ligt voor de partijen voornamelijk op sneller bouwen. Het inkorten van procedures en fabrieksmatig bouwen moeten dit bewerkstelligen. Splitsen, optoppen en woningdelen dragen volgens hen bij aan goedkope woningcreatie. Om te verduurzamen zetten nagenoeg alle partijen in op het isoleren van huizen.

Wat betreft financiën houden veel partijen de kaarten tegen de borst. Enkel JA21, SP en de CU durven bedragen te noemen. JA21 geeft structureel 0.5% van het BBP, iets meer dan €5 miljard, uit aan woningbouw. D66 trekt jaarlijks €2 miljard uit. SP richt graag een Nationaal Woonfonds op waar €30 miljard in wordt geïnvesteerd. De ChristenUnie wil voor het komende decennium €20 miljard extra vrijmaken voor woningbouw.

Volt en NSC pleiten voor meer provinciale inspraak. Volt wil de provincies een aanjagende rol in het gemeentelijk bouwbeleid geven, bijvoorbeeld door te helpen bij het beoordelen van bouwplannen en vergunningsaanvragen. Daarnaast is Volt van plan om ruimtelijke ordeningsopgaven te centraliseren, omdat provincies te veel losse opgaven krijgen. NSC wil provincies een belangrijke stem geven in het aanwijzen van versnellingslocaties.

Een aantal partijen heeft nog aanvullende wensen. Zo creëert PVV een nationaal crisisplan voor voldoende woningen. En GL-PvdA een Wet Versnelling Woningbouw. De PvdD is daarnaast voornemens wonen te ontkoppelen van de markt, zodat het winstoogmerk wegvalt.

Veel partijen zien noodzaak in de verzwaring van het stroomnet om netcongestie te verhelpen. De PVV en FvD niet. Zij zien de oplossing in het afbreken van ‘wiebelstroom’, zoals zonne- en windenergie. De duurzame vormen van opwekking hebben het in meerdere partijprogramma’s lastig. Het gros van de partijen schrijft dat  zonnepanelen op enkel daken horen, niet in weilanden. Windenergie moet zo veel mogelijk op zee.

Veel partijen kiezen voor robuuste energieopwekking in de vorm van kernenergie. PVV, VVD, CDA, JA21, D66, BBB, FvD, SGP, Volt en NSC zijn voorstanders. Veel van hen stippen ook de ontwikkeling van SMR’s aan (kleine kerncentrales). Daarnaast wordt het gebruik van groene waterstof door de meeste partijen toegejuicht.

GL-PvdA, VVD, CDA, BBB, PvdD, Volt en CU noemen flexibel gebruik van stroom als deeloplossing. D66, SP, PvdD, Volt, CU en NSC pleiten voor minstens 50% lokaal eigenaarschap van energieprojecten, zodat de omgeving beter betrokken wordt bij de opwek van stroom. De VVD en CU zetten in op energiehubs. D66, SGP, Volt, CU en NSC benoemen het nut van warmtenetten.